Barbaros Hayrettin Paşa

De Turkse zeevaarder Barbaros Hayrettin Paşa begon als een handelaar aan zijn carrière op zee, maar werd door de hospitaalridders op het Griekse eiland Rodos gevangengenomen. Alhoewel Hayrettin al snel bevrijd werd, besloot hij hierdoor om kaper te worden in plaats van zeehandelaar. Zijn doel beperkte zich in zijn beginperiode, tezamen met zijn broer, vooral tot schepen van de hospitaalridders en later ook tot andere niet-islamitische schepen. Zijn succes werd alom bekend, ook dat hij onafhankelijk werkte. Hier kwam verandering in, toen Europese vloten actief jacht maakten op zijn persoon. Hayrettin veroverde in 1516 de belangrijke havenstad Algiers en stuurde schepen vol met buit naar de Osmaanse sultan Yavuz Sultan Selim (1512-1520), in de hoop op zijn bescherming te kunnen rekenen. Het lukte, Yavuz vond het gebaar voldoende en stuurde schepen geladen met waardevolle voorwerpen en militaire versterkingen terug. Dit was genoeg voor Hayrettin om voortaan niet alleen schepen en havens te overvallen, maar ook om dieper in land gebied te veroveren. Zijn prestige groeide met de dag en voor het eerst vormden deOsmanen een grootmacht ter zee. De verovering van Algiers en de omringende inlandse gebieden in en na 1516 ging dan ook gepaard met de benoeming van Hayrettin tot 'Cezayır beylerbeyi', gouverneur van het gebied dat thans grotendeels Algerije is.

Het bleef hier niet bij, na 1520 ging Hayrettin verder waar hij gebleven was. Hij veranderde definitief zijn tactiek van kaperij en plunderingen ten faveure van het innemen van grondgebied uit militair-strategisch oogpunt. In 1529 nam Hayrettin op bevel van Kanuni Sultan Süleyman het Spaanse eiland Penon in, alsmede een flink deel van het huidige Algerije en Marokko. Zijn tactiek van aanvallen via de zee en frequente terugtrekking naar zijn schepen om vervolgens ergens anders een amfibische aanval te organiseren, bleek zeer succesvol. Het Spaanse leger liet uiteindelijk vrijwel alle Noord-Afrikaanse bezittingen achter en trok zich terug in de havensteden, waarop Kanuni Sultan Süleyman de alom gevierde Cezayır Beylerbeyi uitnodigde om naar zijn hof in İstanbul te komen. Hier werd Barbaros Hayrettin Paşa, naast zijn gouverneurschap, ook nog benoemd tot 'Kaptan-ı Derya' in 1533; grootadmiraal van de Osmaanse vloot. Het verhaal kwam ook terecht in omringende gebieden van de Middellandse Zee en zelfs in andere Europese landen; een voormalig gevangene die opklom tot gouverneur van een immens groot gebied in Noord-Afrika en daarbij ook grootadmiraal werd.

Met zijn benoeming tot grootadmiraal kreeg Barbaros Hayrettin Paşa de immense taak om een uitgebreide en grootse vloot te bouwen. Nog hetzelfde jaar werd Hayrettin met zijn nieuw gebouwde vloot erop uit gestuurd om strategische havensteden van Tunesië en Marokko in te nemen, havens waar nu nog de Spaanse Habsburgers hun vloten hadden gestationeerd. Verschillende Noord-Afrikaanse havens werden in 1533 en 1534 onder de voeten gelopen door Hayrettin; de Spaanse Habsburgers raakten definitief al hun Middellandse Zee-bezittingen aan de Noord-Afrikaanse kust kwijt. Hayrettin ging verder en nam nu ook strategische eilanden in; zoals de Balearen-eilandengroep (zes eilanden, inclusief Ibiza) die van de Spanjaarden afhandig gemaakt werd. In het jaar 1537 werden verschillende Italiaanse, Griekse en Venetiaanse havens geplunderd en zelfs gedeeltelijk ingenomen door Hayrettin en zijn vloot. Osmaans-Barbarijse zeevaarders werkten semi-onafhankelijk van de Osmaanse vloot, maar werden meer dan eens opgenomen in de Osmaanse vloot en zelfs aangesteld als officieren. Ook Barbaros Hayrettin Paşa bewandelde deze weg tijdens zijn carrière. Weer andere Osmaans-Barbarijen bleven hun hele leven semi-onafhankelijk de Middellandse Zee bevaren, wel bleven ze de erecode dat men alleen schepen met een vijandelijke niet-islamitische vlag zouden overvallen uitzonderlijk goed trouw. Aangezien alle vijanden van de Osmanen in de zestiende eeuw vrijwel uitsluitend katholieke staten (Venetië, Spaanse Habsburgers, Duitse Habsburgers en de Pauselijke Staat etcetera) waren, zou het een mooie buitenkans zijn geweest voor de calvinistische en luthersgezinde protestantse Nederlanders om hun katholieke tegenstanders uit te schakelen.

Het vooruitzicht op een Middellandse Zee dat volledig onder controle zou zijn van het Osmaanse Rijk en, net als de Egeïsche Zee, een Osmaanse binnenlandse zee zou worden, nam serieuze gestalten aan na 1538. Een immens grote vloot met schepen van alle katholieke staten waarmee de Osmanen in staat van oorlog waren voer onder leiding van de Habsburgse vorst Karel V naar Hayrettin Paşa. De Pauselijk-Venetiaans-Habsburgse vloot vond de confrontatie die het zocht, maar werd in 1538 verslagen door Hayrettin en verloor daarbij een groot deel van de schepen. Hierdoor ontstond er een vacuüm in de zeemachten van de katholieke grootmachten. Hayrettin nam er gretig gebruik van en veroverde achtereenvolgens havens in Spanje, Italië, Frankrijk en Venetië.

Osmaanse havens en uitvalsbases in de Middellandse Zee ten tijde van admiraal Hayrettin

Hayrettin veroverde Gibraltar in 1540 en sloot de ingang tot de Middellandse Zee vanaf de Atlantische Zee. Het puntje van Spanje was strategisch gezien zeer belangrijk en de Habsburgers probeerden uit alle macht het te heroveren. De tegenaanval uit 1541 onder leiding van Karel V mislukte echter jammerlijk. Ook de poging om de bevoorradingslijnen vanuit Algiers te blokkeren werd afgeslagen. Hierop consolideerde Hayrettin zijn macht en breidde deze zelfs uit. Het puntje van de Italiaanse laars, de belangrijke havenstad Reggip di Calabriadie, viel in 1543 in Osmaanse handen. Hayrettin ging door en nam kort daarna ook de macht over in Messina, de voornaamste havenstad van Sicilië. In Rome ontstond grote paniek toen deze twee havens en de omringende gebieden geplunderd werden door Hayrettin. De Fransen probeerden te interveniëren, maar verloren hierbij de zuidelijke havens Marseille, Nice en Toulon aan Hayrettin. In 1544 overwinterde Hayrettin Paşa met een groot deel van zijn vloot in Frankrijk; Nice en Toulon werden maandenlang overheerst door Barbarijse en Turkse Osmanen. Doorhebbend dat het met bruut geweld niet mogelijk was de Osmaanse Hayrettin te verslaan, werd er besloten om hem af te kopen. Hayrettin verliet, met zijn vloot, de Franse havens voor een fikse geldprijs.

Hayrettin maakte zich met deze reeks overwinningen onsterfelijk in de maritieme wereld, de toevoer van goudzoekers die dienst namen als zeelieden op de Osmaanse vloot nam grote vormen aan. Naast de protestantse Nederlanders en Britten, waren er ook bekeerde christenen die voortaan als moslim door het leven wilden en daartoe naar Osmaans Noord-Afrika trokken om daar hun geluk als kaper voor de Osmaanse sultan beproeven. Naast de Barbarijse semi-onafhankelijke kapers die zich aansloten bij Hayrettin, kwamen er ook grote aantallen avonturiers uit niet-katholieke landen. Het hoogtepunt van Hayrettin Paşa had een abrupt eind toen hij stierf in 1546 tijdens een bezoek aan İstanbul. Niemand kon toen nog verwachten dat de Osmaanse vloot binnen een eeuw vrijwel niks meer zou voorstellen; de Osmanen werden gezien als de absolute grootmacht ter zee.

Armand Sağ

29 april 2010

© Armand Sağ 2010